«Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнiң Теориялық математика және ғылыми есептеулер институты 2019 жылыу» ғылыми, ғылыми-әдiстемелiк және ұйымдастырушылық есебi (I бөлiм)

Аңдатпа

Атында тұрғандай, Есеп үш бағыттан - ғылымнан, негiзгi (базалық) математика
дайындағының методологиясынан және Бiлiм мен Ғылымды бақарудан тұрады. Бiлiм
мәселелерiнiң сұрақтар мен онда не iстеуге болатындығы жайлы АҚШ пен Ресей жағдайлары
мысалға алына отырып жазылған "Образование, которое мы можем потерять" ("Бiз жоғалтуымыз
мүмкiн бiлiм") материалдар жиынтығынан артық ешнәрсе де айтуга болмайтын шығар. Сонымен
қатар, мән беретiн тағы да бiр жәйт, содан берi 20 жыл өтсе де, қазiргi уақыттағы мектеп бiлiмiнiң
жағдайынан жоғары деңгейде дәлелдi дұрыс сөздердiң өз бетiнше шешушi салдары болмайды деген
принципиалдi қорытындылар жасауға болады. Екi "Көбейту кестесi" мен бәрiн құрытатын, бөлiмдерiн мiндеттi түрде жай көбейткiштерге
жiктеудi (ал RSA (Ривест, Шамир, Эйдлмен; 1978) жүйесi бұндай жiктеудiң практикалық
қиындығына негiзделiп құрылған) талап ететiн "Жәй бөлшектердi қосу ережiсi" тақырыптарының
бiрнеше мәрте егжей-тегжейлi тексерiлген әдiстемелерi мысалдары арқылы көретiнiмiз: жоғары
сапалы декларация қажеттiнi ынталандыра да, қажетсiздi тоқтата да алмайды.
Ғылым бойынша, онда тағы да "Эффекттi ғылымға ие болу үшiн ғылымды iштей де, сырттай да
қалай бағалауға болады?" сұрақ туындайды. Бұл жерде жыл сайын толтырылатын, мiндеттi "ҒЗИ
қызметкерi мен ЖОО ПОҚ-ның ғылыми және ғылыми-әдiсемелiк куәлiгi" құжаты түрiнде кешендi
жауап берiледi және сол құжат негiзiнде мемлекет отандық қандай перспективтi зерттеулер
жасалып жатқандығын, оларды қандай деңгейде қаржыландыру керектiгiн жоспарлай алады.
Дәл осындай, тiптi, Гамбургтiк санақтың талаптарындай деп айтуға болатын "Ғылыми және
ғылыми-әдiсемелiк паспорт" елiшiлiк немесе мемлекеттi ғылымның қандай да бiр бағыты бойынша
"Активизациялық баяндамалар" арқылы алғы шептегi (алдыңғы қатардағы) ұйымдастырушыел ретiнде таныстыру үшiн халықаралық деңгейдегi ғылыми iс-шараның жаңа түрiн енгiзуге
мүмкiндiк бередi. Әрине, "Ғылым не бар, не жоқ" деген парадигма бойынша толық көлемде
формаландыруға келмейтiн ғылыми жұмыстардың сапасын бағалау жайлы сұрақта, әрине, жоғары
ғылыми атмосфераға енiп, сонда қала алғандарды тыңдау қажет. Бiздiң ойымызша, бұндай
нәтижелi ғылыми қызметкер және Мәскеу университетiнiң математикалық өркендеу дәуiрiнiң
куәгерi - В.Н.Латышев (бұл жерде ММУ-нiң статистикасы - 10 студенттен бiр кандидат, 10
кандидаттан бiр доктор болғандығын естен шығармау қажет, суперталаптар осындай түрде
болды) "М.В.Келдыштiң(ССКО ҒА көпжылдық президентi, "Косматавтиканың басты теоретики")
жертөлелiк мақаласы есiмде, бұл "Бiр де бiр нәтижелерi жоқ керемет математиктердiң саны орасан
көп" деп жазылған "Правда" газетiндегi үлкен мақала болды. Бiрақ бұл көрсеткiш олардың жасан
(нашар) екендiгiн бiлдiрмейдi. Егер математикте ең болмағанда бiр нәтиже бар болса, онда ол
жқсы математик. Бiрден артық бола бермейдi, егер екеу болса, онда керемет. Мiне осындай
табыстар, шынымен де, өмiрдi мүмкiн бiр ақ рет келедi ".
Мүмкiн аз ғана дайындықтан кейiн, бiрден кiрiп кетiге болатын ғылымдар бар. Бiрақ
математика, оның күрделi мәселелерiн түсiнiп, оған қоса, оның дамуына қатысу үшiн, яғни ену
үшiн оның пайда болуы мен даму кезеңдерiнiң барлығынан өтудi талап ететiн мүлдем ерекше
ғылым. Мектеп математикасының барлық - 1-шi сыныптан бастап, соңғы сын ыпқа дейiнгi -
жолын жүрiп өту қажет. Бiз бұл жерде, мүмкiн, тағы да формализациялауға келмейтiн, бiрақ
шын мәнiнде бар "Математиканы түсiну" күйiне (жағдайын, сезiмiн) ерекше көңiл бөлемiз.
Бұнда барлығы өзектi: тағы да "Образование, которое мы можем потерять" ("Бiз жоғалтуымыз
мүмкiн бiлiм") жинағынан көретiнiмiз, математикаға енiдiң бұл бөлiгi жалпы назардан тыс қалып
жатады. "Математиканы түсiну" тақырыбының дамының көңiл аударылған, және өзiмiздi де таң
қалдырған жәйт, дәл осының әйгiлi Готфрид Хардидiң кәсiби жолында да кездесi.
Тағы да ғылыммен айналысу және сол ғылым бойынша оқулық жазу арасындағы кейбiр сәттер
бар, бұнда сол тұралы да сөз қозғалды.
Экскурс Есеп мазмұнымен аяқталады, тағы да қайталайық, барды түсiну менары қарай
дамытуға болатын ғылыми жетiстектер мен оқулықтарды ашып көрсету арқылы Қазақстанның
iшкi қызығушылықтары негiзге алынады.